За мір, за роўнасць, за жыццё…

У рамках Міжнароднага дня супраць фашызму, расізму і антысемітызму ў Дзятлаўскай раённай бібліятэцы прайшла тэматычная інфармацыйная гадзіна з удзелам прадстаўнікоў прафсаюзнага руху, працоўных калектываў, грамадскіх і ветэранскіх арганізацый раёна, дзятлаўчан.

Вядучыя сустрэчы Святлана Магера і Марына Лапушка зрабілі экскурс у гісторыю і расказалі, што менавіта ў ноч з 9 на 10 лістапада 1938 года на тэрыторыі Германіі і Аўстрыі адбылася першая масавая акцыя ў адносінах да яўрэяў: было забіта каля 90 чалавек, сотні – паранены, 3,5 тысячы – адпраўлены ў канцэнтрацыйныя лагеры, спалены сінагогі, дамы, гандлёвыя і камерцыйныя прадпрыемствы. Маштабны пагром, які пазней атрымаў назву “Крыштальнай ночы” ці “Ночы разбітых вітрын”, паклаў пачатак Халакосту – масаваму знішчэнню яўрэйскага народа, ад якога загінулі 6 мільёнаў чалавек. Гэтай трагічнай падзеі папярэднічаў прыход на пасаду канцлера Германіі ў 1933 годзе лідара партыі нацыянал-сацыялістаў Адольфа Гітлера, які абяцаў вярнуць Германіі былую вялікасць і разабрацца з расавым ворагам – яўрэямі. Праўда, акрамя іх, нацыстамі жорстка знішчаліся народнасць рома, беларусы, народы з чорным колерам скуры, душэўна і фізічна хворыя людзі. І самымі страшнымі “фабрыкамі” па знішчэнні мірнага насельніцтва, у тым ліку ні ў чым невінаватых дзяцей, сталі лагеры смерці і гета.

Каб не быць галаслоўнымі, Святлана Магера і Марына Лапушка прапанавалі прысутным праслухаць відэа-пасланне – ліст беларускай дзяўчынкі, адданай у рабства гітлераўскаму памешчыку, Каці Сусанінай. Ліст быў знойдзены пасля вызвалення горада Ліозна пад заваламі.

– У час Вялікай Айчыннай вайны Халакост не мінуў і Дзятлаўшчыну, дзе за тры гады акупацыі былі забіты каля 20 тысяч яўрэяў, – расказала дырэктар Дзятлаўскага гісторыка-краязнаўчага музея Вольга Цюшляева. – На тэрыторыі раёна існавала 4 гета – Дзятлаўскае, Казлоўшчынскае, Новаяльнянскае, Дварэцкае. Трагічную дату 80-годдзя стварэння гета ў Дзятлаве раён адзначаў 22 лютага 2022 года. Сумнымі сведкамі масавых расстрэлаў яўрэйскага насельніцтва сёння з’яўляюцца помнікі на брацкіх пахаваннях у райцэнтры – у Курпяшоўскім лесе, на старых яўрэйскіх і на гарадскіх могілках, а таксама ў вёсцы Маськаўцы, недалёка ад гарпасёлка Казлоўшчына, каля вёскі Коцькі Дварэцкага сельсавета, каля былой ільноэкспартнай базы ў Наваельні.

– Сёння мы ўзгадваем трагічную дату, – адзначыў ваенны камісар Дзятлаўскага раёна Генадзь Суравец. – Прадстаўнікі старэйшага пакалення і падумаць не маглі, што ў ХХІ стагоддзі праблема нацызму зноў стане актуальнай. Мяркую, сталым людзям не трэба тлумачыць, што гэта такое і якой страшнай была Вялікая Айчынная вайна. Нашаму пакаленню пашчасціла больш: мы выхоўваліся на прыкладах жывых ветэранаў – тых відавочцаў, якія самі прымалі ўдзел у баявых дзеяннях. Не сакрэт, што цяперашняя моладзь выхоўваецца ў інтэрнэце, а там размешчана не заўжды праўдзівая інфармацыя. Таму задача дарослых – данесці да падрастаючага пакалення гістарычную праўду, каб ваенная трагедыя не паўтарылася.

У 1945 годзе была атрымана перамога над нямецкім фашызмам. Міжнародны ваенны трыбунал у Нюрнбергу ў кастрычніку 1946 года назваў гітлераўскія лагеры адным з самых ганебных сродкаў тэрору ў адносінах да насельніцтва акупіраваных краін. Учыненыя ў іх злачынствы – злачынствамі супраць чалавецтва. У наш час веданне ўрокаў Халакосту неабходна, перш за ўсё, каб падобныя зверствы не паўтарыліся. Для гэтага сучаснікі павінны быць цярпімымі да іншых людзей, незалежна ад расы, нацыі, веравызнання, іншых адрозненняў.