У праваслаўным календары 6 мая пазначана як дзень Святога велікамучаніка Георгія Пераможцы, а ў беларускай народнай традыцыі гэта дата ўшаноўваецца яшчэ як старадаўняе земляробчае свята.
5 мая абрад “Юр’е” праходзіць у вёсцы Ахонава. Ён з’яўляецца першым элементам нематэрыяльнай культурнай спадчыны Гродзенскай вобласці і занесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Беларусі як адметная рыса праяўлення лакальнай культурнай традыцыі з прысваеннем катэгорыі “А”.
– На Дзятлаўшчыне свята Юр’я шырока адзначалася ў кожным куточку. Захаваліся звесткі, як яно праходзіла ў вёсках Горка, Погіры, Студзераўшчына, Васявічы, іншых населеных пунктах раёна, – расказала метадыст аддзела метадычнай работы Цэнтра культуры і народнай творчасці Таццяна Янушкевіч. – У хрысціянскай традыцыі велікамучаніку Георгію прыпісваецца шмат цудаў і подзвігаў, самы вядомы з якіх – перамога над змеем, што паядаў людзей. У гэты дзень у царквах праходзілі службы, асабліва шматлюдныя, дзе храмы насілі імя гэтага святога. У час “прастольнага” свята адбывалася ўшанаванне мясцовых святынь: разам са святаром людзі наведвалі капліцы на могілках, цудадзейныя крыніцы і камяні, адносілі “аброкі” ў царкву і да крыжоў. На крыжах, што па канцах вёскі, вешалі аброчныя ручнікі і вяночкі.
У народзе ж святога Георгія называлі “Божы ключнік”. Лічылі, што ў яго знаходзяцца ключы, якімі ён замыкае зіму і адмыкае вясну, зямлю, выпускае расу, бласлаўляе ўсё навокал: зямлю, людзей, жывёлу. Адсюль і традыцыя ахоўных абрадаў, звязаных з “запаскамі” – першым выганам кароў у поле.
– У чым асаблівасць ахонаўскага абраду?
– Ён вылучаецца выразнымі лакальнымі адметнасцямі сярод беларускіх юр’еўскіх абрадаў, неаднаразова ўзгадваецца ў зборніках фальклору і этнаграфічных матэрыялаў яшчэ з канца ХІХ стагоддзя. Акрамя традыцыйнай земляробчай і жывёлагадоўчай тэматыкі абрад уключае шлюбны змест. Ён суправаджаецца развітым цыклам юр’еўскіх абрадавых велічальных і пазаабрадавых лірычных песень. Юр’еўскія песні, якія наогул дастаткова рэдка суправаджаюць гэта свята, у вёсцы Ахонава даволі разнастайныя, насычаныя мастацкімі вобразамі, адрозніваюцца мелодыямі. Нарэшце, юр’еўскі абрад у гэтай мясцовасці ўключаны ў цыкл абходных абрадаў.
– Што традыцыйна адбывалася ў Ахонаве 5-6 мая?
– Напярэдадні свята жыхары ўпрыгожвалі свае хаты і вясковыя крыжы, гатавалі святочную ежу, рыхтавалі святочнае адзенне. На Юр’е кожная гаспадыня святой вадою акрапляла сваю жывёлу, сыпала асвечаную соль на хлеб і давала каровам, біла іх асвечанай у Вербную нядзелю ў храме вербачкай, жадала, каб былі дужыя, здаровыя і прынеслі прыплод. Затым вярбінку ўтыкалі пад страху, пад парог хлява ахонаўцы клалі асвечанае яйка і дзягу “ад усялякага гадства”. Увечары гаспадыня сустракала скаціну з поля з той жа вербачкай, затым зноў утыкала яе пад страху, каб асвечаная галінка штодзённа вяртала жывёлу дадому. Яшчэ ў гэты дзень жанчыны рабілі сыр, каб на працягу года іх дамашняя гаспадарка была багатая прадуктамі.
Шлюбныя і жывёлагадоўчыя матывы свята ў Ахонаве цесна пераплецены. Вяскоўцы расказваюць і пра традыцыйную святочную варажбу: на Юр’е дзяўчаты ішлі на мяжу да ўсходу сонца, збіралі 12 кветачак, плялі маленькі вяночак, надзявалі на мізінец, ішлі моўчкі дадому і клаліся спаць, верылі, што прысніцца жаніх. Першыя веснавыя кветкі вясковыя гаспадыні выкарыстоўвалі і для таго, каб абараніць жывёлу. Іх асвячалі ў царкве на Юр’е і назаўтра давалі карове з хлебам, каб не хварэла і было шмат малака.
– Праўда, што ахонаўскае Юр’е ўключана ў падзейны каляндар раёна?
– Гэта так. Сёлета 5 мая работнікі Новаяльнянскага дома культуры зноў разам з вяскоўцамі запрашаюць усіх жадаючых у Ахонава ў 14 гадзін да мясцовага крыжа, дзе пачнецца абрадавая дзея. Упершыню старадаўні юр’еўскі абрад пройдзе і ў Наваельні – ад крыжа па вуліцы Дзятлаўскай у 17 гадзін.
– Што ў праграме мерапрыемства?
– Спявачкі пройдуць ад крыжа да крыжа, узгадаюць народныя юр’еўскія звычаі і прыкметы, абавязкова праспяваюць маладым “Малодачку”, правераць на трываласць юр’еўскі паясок. Традыцыі на Дзятлаўшчыне жывуць і з года ў год будуць пашырацца, да іх далучацца і іншыя населеныя пункты раёна.
Ірына СТЫРНІК
Подписывайтесь на телеграм-канал «Дятлово ОНЛАЙН» по короткой ссылке @gazeta_peramoga
