Вялікая Айчынная вайна пакінула беларускаму народу цяжкую спадчыну – памяць пра страшныя трагедыі людзей, якія сталі сведкамі і ахвярамі вераломных злачынстваў фашызму.
Не абышла яна і нашу сям’ю. Я хачу расказаць пра маю прабабулю, якая ў ваенны час была адпраўлена немцамі ў Аўстрыю на катаржныя работы.
Завуць яе Зінаіда Нашуцінская (дзявочае прозвішча Вайчык), нарадзілася яна 30 кастрычніка 1924 года ў вёсцы Нагародавічы ў сям’і звычайных сялян. Бацька Міхаіл Вайчык хадзіў па вёсках і будаваў людзям хаты, а ў вольны час іграў на скрыпачцы, якую змайстраваў уласнымі рукамі. На святы ўся вёска збіралася паслухаць музыку майстра-самавучкі. Маці Ганна Вайчык гадавала дзяцей (у сям’і нарадзіліся тры дачкі – Надзея, Зінаіда і Зося), вяла гаспадарку, а вечарамі шыла адзенне і вышывала ручнікі, палатно для ікон.
У сем гадоў мая прабабуля Зінаіда пайшла ў польскую школу, але скончыла ўсяго толькі чатыры класы. Каб перайсці ў пяты, неабходна было заплаціць за навучанне польскімі злотымі, але грошай у бацькі было мала. Трэба было прадаць карову, каб дачка магла вучыцца далей.
З успамінаў прабабулі Зінаіды пра жыццё ў Заходняй Беларусі да 1939 года: “Цяжкі быў час, бо жылі пад панамі. Нельга было размаўляць па-беларуску, асабліва на занятках, якія вёў польскі святар. Забудзешся падчас малітвы, скажаш слова на роднай мове – атрымаеш па руцэ балючай указкай. А ўказка была незвычайная, з гумавым наканечнікам. Вось так і выбівалі з нас беларускую мову”.
Калі прыйшла вайна, па родных Нагародавічах пракацілася звестка, што немцы будуць забіраць моладзь на катаржныя работы. У страшны спіс разам з іншымі юнакамі і дзяўчатамі трапіла і мая прабабуля.
Бацька пайшоў у паліцэйскі ўчастак прасіць за дачок, але там яму адмовілі. Сярод моладзі паліцаі вялі прапаганду, што ў Нямеччыне, у прагрэсіўнай капіталістычнай краіне, ім будзе лепш. Ніхто, канешне, не верыў нямецкім прыслужнікам і здраднікам. Самае агіднае было ў тым, што аднасяльчане ішлі ў паліцэйскі ўчастак патокамі і неслі сала, мяса, мёд, рыбу, апошнія грошы, каб адкупіць дзяцей ад катаржнай долі, а паліцаі, сабраўшы “падарункі”, працягвалі рабіць сваю брудную справу і адсылаць моладзь у Нямеччыну. Прапрадзеду Міхасю ўдалося схаваць меншую Зосю ў сваякоў у суседняй вёсцы. А няшчасную Зіну, якой было на той момант усяго 16 гадоў, забралі і прывялі на зборны пункт, які знаходзіўся ў вёсцы Ахонава. Потым Наваельня, Беласток… І, нарэшце, цягнік прывёз нявольнікаў у Аўстрыю на завод алюмініевых вырабаў.
Працавалі па дванаццаць гадзін у суткі, асабліва цяжка было ў начныя змены: крышку паслабіш увагу – і расплаўлены алюміній пырскае на ногі, утвараючы раны, якія ніяк не хацелі зажываць. На рукаве ў кожнага вязня былі вышыты літары “ОСТ”.
Адпрацаваўшы змену, пра адпачынак не было чаго і марыць, бо трэба было наводзіць парадак у вялізным бараку, дзе па два разы на дзень мылі падлогу. Нягледзячы на тое, што нявольнікі падалі з ног ад стомы, вартаўнікі барака не давалі ім часу для адпачынку.
З самага балючага ўспаміну прабабулі: “Аднойчы ў выхадны дзень, які выпадаў даволі рэдка, мы, дзяўчаты-нявольніцы, вырашылі сфатаграфавацца на памяць і паслаць фотаздымкі дадому родным. Для гэтай справы паехалі ў Вену. Там нехта данёс уладам, што “катаржанкі” асмеліліся завітаць у фотаатэлье. Кара за гэта свавольства была страшная: на двое сутак нас паставілі ў халодную ваду, якая даходзіла да пояса, а потым зноў адправілі на завод. Наступствы гэтага пакарання я адчувала на сабе многа гадоў”.
На работы і ў барак вязні хадзілі пад наглядам назіральнікаў, якія за любую правіннасць, а то і проста так, білі нявольнікаў. Неабходна было ісці спакойна і не шаркаць нагамі. Шаркнеш – на цябе накінецца аўчарка і пакусае або зусім загрызе да смерці. Кармілі супам з бручкі, у якім часта плавалі чэрві. Ад гэтага спачатку ванітавала, а потым прывыклі. Адну булку хлеба выдавалі аж на чатыры дні. Зразумела, што ад такога харчавання яны ледзь цягалі ногі, хварэлі і паміралі. Галодныя дзяўчаты часта хадзілі красці бульбу з капцоў і, парэзаўшы яе на танюсенькія скрылікі, пяклі на гарачых завадскіх трубах і елі. Гэта была хоць невялікая дабаўка да таго мізэрнага пайка, што атрымлівалі ў бараках. Лазілі і па вінаград, што рос у садах па дарозе на завод, хоць ведалі, што за крадзеж іх чакае жорсткае пакаранне: жанчын білі палкамі, секлі бізунамі. Але ж які быў страшны і нясцерпны голад! А колькі нявольнікаў потым немцы павесілі за жменьку гэтых ягад!
Два гады правяла мая прабабуля Зінаіда Міхайлаўна ў Аўстрыі. Чаго яна толькі там не выцерпела! Змучаная і спакутаваная вярнулася дамоў на родную, вызваленую ад акупантаў зямельку.
Невыносны час на чужбіне пакінуў у яе душы горкі цяжар. Успаміны пра знаходжанне ў Аўстрыі часта ўсплывалі ў памяці, прыходзілі ў снах. Але, нарэшце, і ў жыццё гэтай дзяўчыны ўварваліся шчасце і сапраўдная маладосць. У 1948 годзе яна выйшла замуж. У шлюбе нарадзіліся тры дачкі: Леакадзія, Таіса і Марыя. Прадзед быў вядомым чалавекам у Дзятлаўскім раёне, бо пачаў свой працоўны шлях як звычайны трактарыст, а пасля заканчэння тэхнікума стаў галоўным механікам у калгасе. У 1959 годзе быў выбраны дэпутатам Нагародавіцкага сельскага Савета дэпутатаў Дзятлаўскага раёна Бандарскай выбарчай акругі.
У мірны пасляваенны час прабабуля працавала ў калгасе, за адказную і сумленную працу ўказам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 26 кастрычніка 1982 года была ўзнагароджана медалём “Ветэран працы”.
28 ліпеня 1999 года прабабулі не стала. Для нас, яе ўнукаў і праўнукаў, яна – сапраўдны герой, стойкі і мужны чалавек, якога не зламаў апалены вайной лёс.
Кіра КІЕНЯ,
праўнучка Зінаіды Нашуцінскай
Подписывайтесь на телеграм-канал «Дятлово ОНЛАЙН» по короткой ссылке @gazeta_peramoga
