У год 500-годдзя кнігадрукавання нельга не згадаць пра дыялектную мову. Менавіта яна стала асновай для фарміравання беларускай літаратурнай мовы, на якой затым стваралася пісьменства. Многія аўтары шчодра аздаблялі свае творы дыялектамі роднай мясцовасці. Цікава і тое, што ў Беларусі склалася такая моўная сітуацыя, што нярэдка не толькі ў розных раёнах, але нават у розных месцах адной і той жа вёскі людзі маглі размаўляць па-рознаму.
Мне пашчасціла некалькі разоў у 80-90 гады мінулага стагоддзя ўдзельнічаць у дыялекталагічных экспедыцыях. Мы запісвалі ад старажылаў розных мясцовасцяў Беларусі дыялектныя словы, знаёміліся з укладам жыцця і быту ў многіх рэгіёнах. Гэта ўсё бессмяротнае багацце нашай спадчыны, якое можа беззваротна знікнуць разам з апошнімі старажыламі роднай зямлі. Таму хочацца звярнуцца да маладога пакалення: часцей сустракайцеся са знакамітымі землякамі, занатоўвайце іх жыццёвую мудрасць і моўнае багацце.
Дыялектнай эстэтыцы і красамоўству нам ёсць у каго павучыцца. Шмат дыялектызмаў запісаў ураджэнец вёскі Лаша Гродзенскага павета Яўхім Карскі. Ён падрыхтаваў “Праграму для збору асаблівацяў беларускіх гаворак”, якая не страціла сваёй актуальнасці і ў наш час. Скрупулёзна вывучаў беларускія гаворкі ў час камандзіровак, асабліва на Гродзеншчыне, Віленшчыне, Міншчыне. Мне асабліва падабаецца яго даследаванне “Беларускія песні сяла Беразавец Навагрудскага павета”. А яго работа “Беларусы” — гэта вышэйшае дасягненне еўрапейскай славістыкі канца ХІХ стагоддзя, сапраўдная энцыклапедыя беларусазнаўства.
Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны Інстытутам мовазнаўства АН Беларусі сумесна з ВНУ рэспублікі было арганізавана падрабязнае і сістэматычнае вывучэнне гаворак. На падставе сабраных матэрыялаў быў складзены “Дыялектычны атлас беларускай мовы”, а потым “Лексічны атлас беларускіх народных гаворак”. Дарэчы, не ўсе мовы свету могуць пахваліцца такімі фундаментальнымі даследаваннямі.
Шмат для вывучэння палескіх гаворак зрабіла Заходнепалескае навукова-краязнаўчае таварыства “Загароддзе”. Багаты дыялектны збор быў апублікаваны ў выпусках выдання “Беларуская дыялекталогія. Матэрыялы і даследаванні”.
Адзначу, што не толькі вучоныя, энтузіясты роднага слова, але і пісьменнікі лічылі неабходным занатоўваць гаваркія словы сваёй мясцовасці. У нашай краіне выдадзены шэраг дыялектычных слоўнікаў, даведнікаў, атласаў. Гэтай высакароднай справе сёння дапамагае інтэрнэт, выходзяць электронныя выданні. Так што нам ёсць у каго вучыцца, каб працягваць справу дыялекталогіі.
К. КАРНЯЛЮК,
педагог