З фотаздымка даўніх часоў на мяне глядзела прыгожая дзяўчына з правільнымі рысамі твару і сур’ёзным позіркам, з доўгімі кучаравымі валасамі. Такой была Марыя Пятроўна Глебава (у дзявоцтве – Някрасава). Яна мела вялікія здольнасці да ведаў, старанна вучылася і марыла атрымаць годную прафесію. Ды вайна вырашыла інакш. Надышоў 1941-ы, які ўзамен дзявочых мараў і планаў на лепшае жыццё прынёс боль страты, горыч расставанняў і пыл франтавых дарог.
***
Іх было шасцёра ў маці. Старэйшы брат Марыі Уладзімір яшчэ ў 30-х гадах мінулага стагоддзя працаваў піянерважатым у школе, а напярэдадні вайны быў у войску. Дывізія, дзе з 1940 годаф служыў палітруком Уладзімір, 22 чэрвеня 1941-га першай прыняла ўдар гітлераўцаў. Гэта ён разам са сваімі таварышамі па 2-й Ленінскай партызанскай брыгадзе ўтварыў партызанскі край, у які ў 1941-1942 гадах уваходзіла тэрыторыя дзесяці раёнаў.
У першыя дні вайны прызвалі на фронт і Пятра Мікітавіча Някрасава, бацьку шматдзетнага сямейства. Усёй сям’ёй Някрасавы развітваліся з ім на чыгуначнай станцыі Урупіна, як аказалася, назаўжды. У родным для Марыі Пятроўны сяле Няхаева Валгаградскай вобласці засталася маці з сястрычкамі і брацікамі, малодшаму з якіх, Толіку, было толькі тры месяцы. Толькі пасля вайны атрымалі ліст: Пётр Някрасаў служыў мінамётчыкам, у адным з баёў быў моцна паранены і лячыўся ў шпіталі, які разбамбілі… Далейшы лёс невядомы. Толькі праз шмат гадоў пасля вайны Марыя Пятроўна даведалася, што тата загінуў восенню 1943 у Беларусі і быў пахаваны ў пасёлку Янева на Магілёўшчыне.
Першае, што Марыя Пятроўна згадвае пра вайну – гэта страшны голад. Замест хлеба – шыпшына, глог ды яблыневы ліст, якія высушвалі і таўклі ў ступе. Шмат дзяцей у станіцы ў першыя гады вайны памерлі галоднай смерцю. Каб выжыць, падлеткі ныралі ў раку Хапёр і лавілі ракавінкі, мяса якіх лічылася вялікім далікатэсам.
— Мы, згаладалыя, маглі патануць у той рацэ, каб не дзве жанчыны, якія заўважылі нас і выратавалі, – згадвае ветэран.
Не адзін раз яны з сяброўкамі хадзілі за 25 кіламетраў у суседні горад, прасіліся добраахвотнікамі ў Чырвоную Армію. Яны далі сабе слова абараніць Айчыну ад фашысцкай навалы, адпомсціць тым, з-за каго згубіліся на франтах вайны іх родныя.
***
Нарэшце ў 1943-м, калі Марыі Някрасавай споўнілася васямнаццаць, яе залічылі ў рады рэгулярнай арміі. Іх сустрэў амаль дарэшты знішчаны Сталінград, яшчэ нядаўна вялікі горад на Волзе.
— Некаторы час, пакуль не пачалася вайсковая вучоба, мы займаліся ачысткай вуліц ад завалаў, – апісвае франтавічка першыя дні службы. – Помню жах сябровак, якія сярод грудаў смецця і абломкаў цэглы знаходзілі чалавечыя рукі і ногі.
Дзяўчына вучылася на курсах зенітчыкаў і была залічана ў 485-ы зенітны артылерыйскі полк. Пад Растовам, дзе служыла Марыя Някрасава, ішлі жорсткія баі: гітлераўцы не хацелі саступаць ні пядзі акупаванай зямлі. Далікатныя дзявочыя рукі, якім бы лепш вышываць ды плясці вяночкі, зараджалі зенітныя ўстаноўкі і накіроўвалі іх прамой наводкай на нямецкія танкі і пяхоту, дзяўчаты поплеч з мужчынамі вызвалялі родную зямлю.
У адным з баёў дзяўчына была кантужана. Але праз кароткі час – зноў удзельнічала ў баях. Яе франтавы шлях пралягаў праз Таганрог, Навачаркаск. Асабліва цяжкімі былі баі за Адэсу: бамбардзіроўкі з паветра, выбухі снарадаў, залпы зенітак нагадвалі пекла на зямлі, у цэнтры якога юная Марыя не выпускала з рук планку прыцэла, быццам была з зеніткай адным цэлым. І толькі калі суцішваўся бой, прыходзіла разуменне: “Я жывая, я яшчэ жывая”. Адэса запомнілася маладой зенітчыцы не толькі зацятымі баямі:
— Мы з падраздзяленнем размясціліся ў зямлянках пасярод абрыкосавага саду, каб быць менш заўважнымі з паветра, – расказвае ветэран. – Раней я ніколі не ела абрыкосаў, а там яны былі паўсюль на галінах дрэваў – толькі руку працягні. Якія смачныя былі для нас гэтыя абрыкосы! Іх водар не забудуся, мабыць, ніколі.
У 1944 годзе пры медсанбаце яфрэйтар Някрасава скончыла курсы медыцынскіх сясцёр і была залічана санінструктарам у свой 485-ы полк. У Малдавіі яна ратавала параненых салдат – перавязвала раны, выцягвала на плашчы-палатцы з поля бою, як магла, падтрымлівала добрымі словамі.
Аднойчы, сама апынуўшыся за крок ад пагібелі, выжыла і вырвала ў смерці яшчэ адно жыццё. Полк фарсіраваў раку Паўднёвы Буг паблізу горада Мікалаева. Паром, якім разам з баявымі таварышамі перапраўлялася Марыя, трапіў пад бамбёжку. Выбуховай хваляй дзяўчыну адкінула ў ледзяную ваду, якая кіпела ад снарадных асколкаў. Дзяўчыну ўратавала толькі тое, што яна вырасла на рацэ Хапёр і выдатна плавала. Яна дабралася да берага сама і выцягнула салдата.
***
Дахаты Марыя Някрасава вярнулася восенню 1945-га, не па гадах дарослая, з багажом цяжкага ваеннага вопыту і болем успамінаў. За ўдзел у баявых дзеяннях яна была ўзнагароджана медалямі “За баявыя заслугі”, ордэнам Айчыннай вайны ІІ ступені, медалём “За перамогу над Германіяй”.
Марыя Пятроўна стварыла сям’ю і доўгія гады жыла з мужам у расійскім горадзе Мурманску. Пасля вайны яна знайшла сваю франтавую сяброўку Марыю Цімафееўну Вінакураву, з якой да нядаўняга часу вяла перапіску.
Жыць у Беларусь яна прыехала, калі на радзіме ўжо нікога з блізкіх не засталося. Тут, на Дзятлаўшчыне, у вёсцы Таркачы, Марыю Пятроўну Глебаву даглядае пляменнік і яго сям’я.
1 снежня прадстаўніца легендарнай сям’і герояў Някрасавых адзначыла сваё дзевяностагоддзе, з якім яе павіншавалі таркачоўскія школьнікі, прадстаўнікі раённага Савета ветэранаў, раённай арганізацыі грамадскага аб’яднання БРСМ (на фота).
Загартаваная ў баях, жанчына і сёння актыўная, жвавая і нераўнадушная. Яна чытае прэсу, піша лісты, шле пасылкі з дапамогай сваякам і пільна сочыць за знешнім выглядам. Спіна, праўда, моцна турбуе: адгукаюцца франтавыя будні за зенітнай устаноўкай, ды жыццё навучыла яе цярпець боль. Чалавека, які бачыў ваенны голад і запусценне, больш за ўсё ўражвае шчодрая беларуская прырода і людская безгаспадарлівасць:
— Вельмі ў Беларусі шмат яблыкаў. Такі багаты край! Я пішу сваім сваякам, што тут увосень яблыкі ўсюды ляжаць на зямлі, а часам валяюцца на дарозе – дык яны мне паверыць не могуць…
Наперадзе ў ветэрана Вялікай Айчыннай вайны – юбілейная 70-ая пераможная вясна, за якой, спадзяюся, будзе яшчэ не адно сонечнае лета і шчодрая яблычная восень.
Тэкст і фота Н. АВЯРЧУК