Набліжаецца 135-я гадавіна з дня наражэння Якуба Коласа. На шчасце, і ў ХХІ стагоддзі спадчына песняра – запатрабаваная, яго творамі дзеці пачынаюць захапляцца са школьнай пары. Больш таго, вучаць на памяць, затым носяць радкі ў сэрцы ўсё жыццё.
Вывучэннем жыцця і творчасці Якуба Коласа, творы якога перакладзены больш чым на сорак моваў свету многія гады плённа займаецца адна з самых актыўных галін беларускай літаратурнай навукі — коласазнаўства. А пачалося вывучэнне яшчэ ў далёкім 1906 годзе, калі адбыўся літаратурны дэбют паэта вершам “Наш родны край” і мінская газета “Голос провинции” змясціла водгук Дарафея Бохана: “Верш вызначаецца выдатным гучаннем і прыгажосцю”. Арыгінальнасць таленту Якуба Коласа падкрэсліваў Напалеон Чарноцкі ў газеце “Минский курьер” (1908).
Сістэматычнае вывучэнне творчасці Коласа пачалося пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі. У 1920 годзе ў выдадзенай у Вільні “Гісторыі беларускай літаратуры” Максіма Гарэцкага Колас быў названы вядучым прадстаўніком рэалістычнага накірунку, класікам беларускай літаратуры, адным з заснавальнікаў нацыянальнай мастацкай прозы. Артыкул Івана Замоціна “Пуцявіны беларускай літаратуры: Якуб Колас “Новая зямля” (“Полымя”, 1924) і сёння не страціў актуальнасці. Даследчык паэму ацэньваў як твор, што прадвызначыў накірунак усяго беларускага слоўнага мастацтва. У сувязі са святкаваннем 20-годдзя дзейнасці і прысваеннем Коласу звання народнага паэта БССР у 1926 годзе з’явілася шмат даследаванняў.
У 1961-1964 гадах быў выдадзены Збор твораў у 12-ці тамах – першае навукова-каменціраванае выданне, што значна актывізавала коласазнаўцаў як у Беларусі, так і па-за яе межамі.
У 1960-я гады выйшлі сур’ёзныя работы “Новая зямля” Якуба Коласа” А. Лойкі, “Ад задумы да здзяйснення: Творчая гісторыя “Новай зямлі” і “Сымона-музыкі” М. Мушынскага, “Якуб Колас: Духоўны воблік героя” І. Навуменкі. Затым з’яўляюцца адметныя даследаванні В. Івашына, С. Александровіча, В. Каваленкі, М. Грынчыка, М. Лазарука, А. Семяновіча, В. Бечыка, К. Хромчанкі, У. Казберука, В. Жураўлёва і іншых. У 1972-1978 гадах быў выдадзены збор твораў Якуба Коласа ў 14-ці тамах.
Не магу не сказаць, што мне напрыканцы ХХ стагоддзя пашчасціла атрымліваць цудоўныя энцыклапедычныя кансультацыі ад двух вядомых даследчыкаў Якуба Коласа – Івана Навуменкі і Васіля Жураўлёва.
Творчасць пісьменніка разглядалі ў сваіх працах славісты Вялікабрытаніі, Аўстрыі, Германіі, Італіі. Пачэснае месца сярод перакладаў твораў займаюць выданні на славянскіх мовах — рускай, польскай, украінскай. На рускай мове ў розны час выходзілі тры зборы твораў Якуба Коласа.
Далейшаму развіццю коласазнаўства садзейнічалі даследаванні, што з’явіліся ў сувязі са 100-годдзем (юбілей паводле рашэння ЮНЕСКА адзначаўся ў міжнародным маштабе), 110-годдзем, 120-годдзем, 130-годдзем з дня нараджэння. У 1996 годзе быў створаны Міжнародны фонд Якуба Коласа. Выйшла падрыхтаваная ў Інстытуце літаратуры калектыўная манаграфія “Янка Купала і Якуб Колас і дзяржаўна-культурнае будаўніцтва”, дзякуючы якой нашы класікі паўстаюць перад намі як асобы з актыўнай грамадзянскай пазіцыяй, непасрэдныя ўдзельнікі гістарычнага і культуралагічнага працэсу Беларусі.
Збор твораў Якуба Коласа ў 20-ці тамах, быў прымеркаваны да 130-годдзя з дня нараджэння. Гэта надзвычай істотны ўклад у коласазнаўства.
Адзначу, што ўпершыню ў Збор твораў уключана каля ста вершаў, якія публікаваліся раней толькі ў прыжыццёвых зборніках і перыядычным друку. Новае выданне папаўняюць апавяданне “Бульбалоз” і прыпавесць “Святая нядзелька”, алегарычная казка “Дудар”, народныя казкі ў апрацоўцы Коласа “Как петушок спасал курочку” і “Волшебная жена”.
У выніку навукова-тэксталагічнага вывучэння тэкстаў удакладнены назвы асобных твораў, выяўлены іншыя рэдакцыі, адноўлены фрагменты, змененыя па ідэалагічных меркаваннях, выпраўлены памылкі друку, пашыраны рамкі датавання твораў. Так што застаецца толькі чытаць і перачытваць па-новаму вялікага Якуба Коласа, які здольны спатоліць як нястомнага навукоўца, так і аматара добрай кнігі.
Дзякуючы навуковым працам мы і ў ХХІ стагоддзі маем магчымасць атрымаць поўнае і глыбокае ўяўленне пра нацыянальную адметнасць класіка, пра яго феномен і ўнікальнасць.
З 1985 года кожную восень у дзень нараджэння Якуба Коласа яго Дом-музей збірае заўзятых прадстаўнікоў навуковага коласазнаўства з усёй рэспублікі і краінаў замежжа з мэтай даследавання і ўсебаковай прапаганды творчасці. Па выніках канферэнцый выдаюцца зборнікі “Каласавіны”. Пашчасціла ў 2002 годе ўдзельнічаць у канферэнцыі і мне, уражанні ад праслуханых дакладаў і сёння натхняюць сэрца. А ў лістападзе 2016 года адбыліся ўжо юбілейныя ХХХ міжнародныя “Каласавіны”, прысвечаныя 110-годдзю яго творчай дзейнаснасці.
І вось лістапад 2017 года зноў запрашае прыхільнікаў Якуба Коласа ў Мінск на чарговыя “Каласавіны”.
К. КАРНЯЛЮК
Стоит почитать:
Экспазіцыя кніг Беларусі на Франкфурцкім кірмашы прысвечана 500-годдзю кнігадрукавання