Да 75-годдзя Вялікай Перамогі. Цікавы экспанат: скураное паліто Міхаіла Жураўлёва

Важнае Хто крылы расправіў на роднай зямлі

Гэты экспанат знаходзіцца ў экспазіцыі нашага музея, у партызанскай зале.

Звычайнае скураное паліто цёмна-рудога колеру, састарэлае, трохі зморшчанае ад часу. Дзе набыў яго тады ўладальнік, невядома, ды і не даведаемся ўжо ніколі, а вось тое, што было яно цёплым і зручным, гэта відавочна. І насілася доўга, моцнае было, бо зроблена з трывалай, якасна вырабленай скуры, пашыта на швейнай машынцы, хутчэй за ўсё маркі “Зінгер”, нітка ў шве тоўстая, шаўковая, не стлела, не парвалася ад часу.

Лейтэнант Міхаіл Пятровіч Жураўлёў быў у час вайны камандзірам партызанскага атрада № 261 імя Чапаева Журавіцкай брыгады Дзікана Гомельскай вобласці. Яго дакументы знаходзяцца таксама ў фондах нашага музея: пасведчанне партызана Беларусі, ордэнскія кніжкі, пасведчанні да медалёў розных гадоў. А ў інтэрнэце ёсць ліст узнагарод Міхаіла Пятровіча, які сведчыць пра тое, што ён быў узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі 5 кастрычніка 1943 года. У лісце таксама пералічаны заслугі камандзіра, за якія ён прадстаўлены да ўзнагароды. Пасля вайны жыў у Дзятлаве.

Пытанне пра партызанскае адзенне ў часы Вялікай Айчыннай вайны ўвогуле цікавае. Сапраўды, што насілі партызаны, як апраналіся.

Асноўнае правіла партызанскага адзення простае і досыць відавочнае. Яно гучыць так: што дасталі, тое і носім. Ва ўмовах партызанскай вайны, асабліва  ў глыбокім тыле ворага, пра нейкае сістэматычнае забеспячэнне даводзілася забыцца. Забеспячэнне, вядома, мела месца – краіны антыгітлераўскай кааліцыі, як СССР, так і заходнія саюзнікі, не забывалі пра байцоў у тыле ворага. Дапамога была ўзаемнай: з вялікай зямлі ў партызанскія атрады ішлі цёплыя рэчы, прадукты, медыкаменты і зброя, партызаны ж са свайго боку дзе разведвальнай інфармацыяй дапамогуць (дастаткова ўспомніць, што менавіта партызанамі былі выкрыты і своечасова перададзены ў цэнтр звесткі пра падрыхтоўку наступлення на Курскай дузе), дзе палонных у ворага адаб’юць, дзе збітаму лётчыку дапамогуць выбрацца з акружэння. Так што сувязь з атрадамі падтрымлівалі. Але па меры магчымасці. І пастаўлялі ў першую чаргу тое, у чым была найбольшая неабходнасць: боепрыпасы, медыкаменты, зброю, рацыі. Рэчавую ж задаволенасць аддавалі на водкуп самім атрадам.

Калі партызан трапляў у атрад з шэрагаў дзеючай арміі (напрыклад, з ліку байцоў-акружэнцаў або адмыслова падрыхтаваных спецназаўцаў-дыверсантаў, засланых у тыл ворага), ён стараўся захаваць у сваёй вопратцы нейкія элементы сваёй першапачатковай ваеннай уніформы. Зрабіць гэта было няпроста – у лясных умовах абмундзіраванне, асабліва летняе, хутка старэла. Даўжэй служылі металічныя апазнавальныя знакі (напрыклад, зорачкі з галаўных убораў) або скураныя рамяні. Затое не было праблем з грамадзянскім адзеннем, у якое, у асноўным, і апраналіся.

Тут, праўда, паўставала новая праблема: як апазнаць сваіх? У невялікім атрадзе, зразумела, усе байцы ведалі адзін аднаго ў твар і па імені. А што рабіць з байцамі суседніх атрадаў? Немалаважным быў і фактар ​​адносін з мясцовым насельніцтвам: як зрабіць так, каб насельніцтва беспамылкова апазнавала народных мсціўцаў, а акупанты, наадварот, былі б пазбаўленыя такой магчымасці? Тут любыя элементы савецкай ваеннай формы былі вельмі дарэчы, калі яны меліся ў наяўнасці. Але былі яны не заўсёды, таму даводзілася вынаходзіць нейкія ўмоўныя элементы адзення, добра знаёмыя як апазнавальны знак іншым партызанам. Нярэдка такую ​​ролю выконвалі чырвоныя стужачкі папярок галаўных убораў, якія з’явіліся яшчэ ў грамадзянскую вайну і таму лёгка пазнаваліся людзьмі.

Выкарыстанне цывільнага адзення ў перыяд баявых дзеянняў у лясах і сельскай мясцовасці было апраўданым і ўдалым рашэннем: яго лёгка было дастаць і гэтак жа лёгка, схаваўшы партызанскія апазнавальныя знакі, сысці за мірнага жыхара, які ідзе па сваіх справах: ідэальная маскіроўка для разведчыка.

А якую экіпіроўку прасцей за ўсё было дастаць партызанам у тыле ворага?  Зразумела, варожую – трафейную. Так з’яўляецца практыка выкарыстання партызанскімі фарміраваннямі нямецкай ваеннай формы і нямецкай экіпіроўкі – у тых ці іншых спалучэннях з грамадзянскімі касцюмамі. Захавалася сведчанне  афіцэра НКУС, засланага ў тыл ворага для сувязі з мясцовым партызанскім атрадам. Ён быў проста ашаломлены, калі па камандзе партызанскага камандзіра вакол яго як з-пад зямлі выраслі некалькі сотняў узброеных байцоў, апранутых як на падбор у нямецкія мундзіры і характэрныя вуглаватыя каскі. Чалавек з Вялікай Зямлі вырашыў было, што трапіў у пастку, але камандзір атрада своечасова паспеў растлумачыць, што да чаго. Інцыдэнт быў уладжаны.

Праўда, пры выкарыстанні варожай формы і варожай экіпіроўкі ўзнікала рызыка, што свае не даведаюцца, адкрыюць агонь на паражэнне, прыняўшы за карнікаў. Таму з адбітых у карнікаў прадметаў абмундзіравання стараліся перш за ўсё спароць нямецкія знакі адрознення. Акрамя таго, на трафейныя элементы форменнай вопраткі і ахоўны рыштунак наносіліся характэрныя апазнавальныя знакі, знаёмыя як іншым партызанам, так і мясцоваму насельніцтву, якія дазвалялі беспамылкова ідэнтыфікаваць партызан.

У музеі знаходзяцца ўспаміны Праскоўі Іванаўны Якушавай, партызанскай сувязной, якая працавала акушэркай у дзятлаўскай бальніцы ў час вайны, пра сустрэчу з партызанамі. “Наступная паездка да хворай была ў вёску Навіны. Хварэла жанчына. Сярод дня ў вёску прыйшлі партызаны. Між іх быў начальнік штаба Сяргей Фляг. У яго была паранена рука (здаецца, левая), прычым, рана была ў крытычным стане. Апрацавала яму рану, пакінула стрэптацыд, ёд, бінты. Хацелася да іх у лес, але Сяргей Фляг сказаў, што цяпер у лес ніяк нельга, ды яшчэ з двума дзецьмі, больш карысці будзе тут, у Дзятлаве, а потым вырашаць, што рабіць. Партызаны выглядалі жудасна: дрэннае адзенне, парваныя боты. А ў той час стаялі халады (снежань 1942 года). Проста неверагодна ўявіць іх становішча цяпер, у мірны час”.

На фоне гэтых успамінаў паліто Жураўлёва выглядае дастаткова зручным і шыкоўным адзеннем. Можна нават сказаць, што яму пашанцавала мець такую вопратку.

Алена АБРАМЧЫК,
старшы навуковы супрацоўнік Дзятлаўскага гісторыка-краязнаўчага музея



Теги: