Улюбёныя ва Хрысце браты і сёстры!
З усіх зямных стварэнняў толькі адзін чалавек з’яўляецца істотай, якая ведае, што ідзе насустрач сваёй апошняй гадзіне на зямлі. Бог усталяваў адзін закон: “…людзям прыйдзецца аднойчы памерці, а потым суд” (Ев. 9, 27). Гэта азначае, што чалавеку вызначана адно жыццё, а не целы шэраг пераўвасабленняў. І гэта адзінае жыццё завершыцца смерцю, пасля якой надыдзе суд – адказ за яго перад Богам. Смерць – вялікае і страшнае таемства, і самае патаемнае ў ёй – момант разлучэння душы з целам, пераход чалавека з жыцця цялеснага ў жыццё духоўнае, з часовага – у вечнае. Святое Пісанне гаворыць нам, што Бог стварыў чалавека бессмяротным. Калі ў свеце не было граху, не было і смерці. Аднак зайздрасцю д’ябла ўвайшоў у свет грэх, а грахом смерць. Зло заўсёды дзейнічае разбуральна, а парушэнне Божай запаведзі зрабіла чалавека смяротным. Па вучэнні царквы смерць неабходна была як сродак для ўтрымання зла ад яго далейшага распаўсюджання. Смерці падверглася не душа, якая па сваёй прыродзе бессмяротная, але цела, якое першапачаткова складала з душой адзінае і непадзельнае цэлае. Калі б Адам і пасля падзення заставаўся бессмяротным целам, то і зло было б бессмяротным, і для чалавека не было б надзеі на выратаванне.
Усім нам вядома, што жыццё скончыцца. Але калі? Не ведае ніхто. Смерць не вызначае час і не лічыць, колькі гадоў пражыў чалавек. Прачнуўшыся раніцай, ніводзін чалавек не можа быць упэўнены, што дажыве да вечара. Часцей за ўсё людзі паміраюць ад хваробаў, але бываюць і раптоўныя смерці. Так прападобны Амвросій Опцінскі гаворыць, што “Бог тады спыняе жыццё чалавека, калі бачыць яго гатовым да пераходу ў вечнасць або калі не бачыць ніякай надзеі на яго выпраўленне”.
У апошнія гады атрутнай, каламутнай хваляй разліваецца па нашай роднай зямлі нявер’е і, перш за ўсё, нявер’е ў Царкву, як жывы арганізм любові, які ўзначальвае Хрыстос Выратавальнік. Бывае, гэта нявер’е ў Царкву праяўляецца нават у тых, хто лічыць сябе веруючым у Бога. Для такіх абыякава, як вучыць Царква таму ці іншаму прадмету веры і жыцця. Яны мяркуюць, што маюць права на сваё меркаванне па любым пытанні. І спусташаецца душа, раскрадаюцца з сэрца апошнія рэшткі веры, сціраюцца апошнія сляды выявы Бога, замірае дух, не застаецца ніякай апоры ў жыцці, і чалавек лічыць, што няма больш сэнсу жыць і пакутаваць. У злосці на ўсіх, на ўсё чалавек, як мяцежнік, самавольна пакідае жыццё. Людзі, якія самі перарываюць сваё жыццё, глыбока няшчасныя і сляпыя, таму што самазабойства знішчае цела, але не бессмяротны дух, які па вызваленні ад цела пяройдзе ў вечнасць і некалі зноў злучыцца з тым жа целам. І тады самазабойца дасць адказ за гвалтоўнае спыненне свайго зямнога жыцця. Таму, вызваляючы сябе ад часовых пакутаў, ён падвяргае сябе найвялікшым пакутам у жыцці будучага стагоддзя. Не па сваёй волі прыйшоў чалавек у гэты свет, не па сваёй павінен і пайсці з яго. Нават у дахрысціянскім свеце самазабойства строга каралася. У Грэцыі ад цела самазабойцы адсякалі руку, якой той пазбавіў сябе жыцця. У Спарце, на Кіпры – зусім не хавалі. У Рыме Траквіній Прыск загадаў целы самазабойцаў крыжаваць, а пасля аддаваць іх на з’ядзенне дзікім жывёлам і птушкам. Арыстоцель ганіў суіцыд, як праяву баязлівасці: “Пакуты і цярпенне – лепшая школа гераізму, але ў самазабойцы няма сілы і мужнасці, таму ён і бяжыць ад жыцця.” Такая псіхалогія ў большасці самазабойцаў. У яе аснове ляжыць нявер’е ў Промысел Божы, знеслаўленне на міласць Божую і адчай. Усё гэта смяротныя грахі, якія не даюць месца пакаянню. Яны знішчаюць дух, гоняць і аддаляюць ад чалавека выратавальную міласць Божую. Чалавек добраахвотна аддае сябе ва ўладу д’ябла, бо жыццё – гэта дар Божы, а чалавек нібы кідае яго назад Богу ў твар.
Па вучэнні апостала Паўла Царква – ёсць жывое цела Хрыста, якога Ён Сам Глава, а ўсе вернікі – члены. Малітва, па выказванні А.С. Хамякова, ёсць кроў Царквы, якая сваім зваротам прыцягвае добратворныя сілы да абнаўлення ўсяго арганізма. Яна ёсць дыханне любові, якая яднае ўсіх вернікаў з Хрыстом і ў Хрысце. Любоў рухае малітву, прыводзіць яе ў дзеянне. Любоў прыводзіць у судотык душу таго, хто моліцца, з душою таго, за каго ён моліцца. Але гэта дакрананне бывае гаючае толькі тады, калі чалавек не памёр для цела Хрыстова, калі ён складае жывую клетачку яго цела.
Калі ж чалавек адышоў ад Царквы, з’яўляецца ўжо мёртвым членам і ўжо адсечаны нябачным судом Божым ад Царквы як самазабойца. Ці можа яму прынесці карысць малітва ўсёй Царквы? Зразумела, што не. І прычына гэтаму не па-за няшчасным, а ў ім самым, у тым настроі, у якім ён перайшоў у другое жыццё. Гэта настрой зацятага супраціўлення Богу і Царкве. Чалавек сам не жадае сабе выратавання: “Не пажадаў благаславення і адышоў ад яго” – гаворыць нам Святое Пісанне, бо Бог без нас не выратуе нас. І як невыносна святло для хворых вачэй, так невыносна набліжэнне да Бога душы, якая памерла ў нераскаяным граху. Таму малітва замест карысці можа прынесці шкоду і таму, хто пайшоў адсюль у грахах адчаю і знеслаўлення на Бога, і таму, хто за яго моліцца. Чалавек датыкаецца да багаборніцкага настрою і ўспрымае ўсе тыя знеслаўленні і вар’яцкія гаворкі, якімі поўнілася душа ў самы момант смерці. Вось чаму малітва за самазабойцаў небяспечная для тых, хто за іх моліцца.
Многія людзі, якія перажылі клінічную смерць, знаходзяць новую свядомасць. Яны пачынаюць цаніць жыццё, пазбаўляюцца ад незадаволенасці мінулага і ад страху за будучае, становяцца больш цярпімымі, спачувальнымі, гатовымі да любові.
У смерці вернікаў столькі спакою, міру, што хочацца памерці менавіта так, паспавядаўшыся і прычасціўшыся Святых Хрыстовых Таямніц. Смяротна паранены Пушкін упаў на шынель, але змог прыўзняцца і націснуць на цынгель. Даведаўшыся, што сапернік паранены, Пушкін сумна сказаў: “Я думаў, што яго смерць даставіць мне задавальненне, але яна прычыняе мне пакуты”. І перад смерцю Пушкін сказаў свайму секунданту: “Патрабую, каб не помсціў за маю смерць. Прабачаю і хачу памерці хрысціянінам”. Памерці хрысціянінам – вось сапраўды цудоўная смерць.
Калі ж цялесныя адчуванні, задавальненне запалу і іншае не саступяць у сэрцы месца для вышэйшых духоўных радасцяў, то чалавек не зможа трапіць у рай. Уваходжанне чалавека ў радасць райскіх адчуванняў дасягаецца далучэннем да Боскай любові, дзейсным служэннем бліжнім, развіццём пакоры, імкненнем да чыстаты сэрца. Толькі з такімі ўчынкамі чалавек будзе мець міласць Божую не толькі ў зямным жыцці, але і славу ў жыцці будучага стагоддзя.
Протаіерэй М. ПІНЧУК,
Благачынны цэркваў Дзятлаўскай акругі, настаяцель храма Прэабражэння Гасподня г. Дзятлава